اوصاف وصي (از منظر حقوق ايران و فقه مذاهب اسلامي)

اوصاف وصي ؛ وصایت یک نهاد حقوقی-اجتماعی و یکی از ابواب پرکاربرد و مهم فقهی است که در آیین اسلامی مورد توصیه و تأکید و بارها توسط فقها و حقوق‌دانان مورد بحث قرار گرفته است. اما به مرور زمان مسائل جدیدی در مورد این نهاد فقهی-حقوقی مطرح شده که نیاز به بررسی و تدقیق بیشتری دارند و این در حالی است که حقوق ایران بر خلاف فقه اسلامی وصایت را به طور مبسوط مورد بحث قرار نداده است و همین اختصار موجب ایجاد ابهامات زیادی شده که متأسفانه توسط حقوق‌دانان نیز پاسخی به آنها داده نشده است.

امر وصایت

خاص بودن نهاد وصایت؛ به لحاظ اینکه شروع امر وصایت مربوط به زمان بعد از فوت موصی است و در آن زمان دیگر موصی وجود ندارد که بتواند در مورد مسائل مستحدثه در امر وصایت تعیین تکلیف و تصمیم‌گیری نماید؛ باعث شده که اهمیت و ضرورت بحث و تعیین تکلیف در مورد این ابهامات دوچندان شود. با توجه به مطالب مذکور و مطابق اصل 167 قانون اساسی در موارد سکوت و ابهام در قوانین موضوعه، بایستی به قواعد، احکام و فتاوی مشهور فقهی مراجعه کرد و احکام مورد نیاز و پاسخ مسائل مستحدثه را از منابع اسلامی استنتاج نمود.

صفات و شرایط

در پژوهش حاضر صفات و شرایط لازم برای وصی (به عنوان یکی از ارکان اصلی و کلیدی وصایت) شناخته و نظرات مختلف در این باب بررسی خواهند شد و پس از آن ضمانت‌اجرای فقدان شرایط لازم و زمان معتبر در وجود آنها مشخص خواهد شد. شرایط و صفات محتمل برای وصی در دو دسته شرایط عمومی (شامل قصد و رضا، اهلیت و کمال، کفایت و قدرت، مشروعیت جهت) و شرایط اختصاصی (شامل اسلام، عدالت، امانت و وثاقت، بینایی و شنوایی، ذکوریت) مورد بررسی قرار گرفتند.

شرایط عمومی

حاصل تحقیق این گونه است که علاوه بر شرایط عمومی، وصی باید حتماً مورد اطمینان و امین و در مواردی هم مسلمان باشد و وجود سایر شرایط در او (به جز حالتی که موصی تصریح کرده باشد) ضروری نیست. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که وصی باید شرایط لازم را از زمان ایصا تا انتهای وصایت دارا باشد. ضمانت‌اجرای فقدان شرایط برای هر کدام از آنها متفاوت است، اما به اختصار می‌توان گفته که با ضمانت‌اجراهایی مانند بطلان وصایت، انعزال وصی، عزل وصی توسط حاکم و ضم امین روبرو خواهیم بود.