روش تحقیق باتکیه برحوزه علوم قرآن و حدیث

ویژگی های این محصول

سرشناسه:پاکتچی، احمد، ۱۳۴۲
عنوان: روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم
محل نشر: ناشر، سال نشر: تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۹
مشخصات ظاهری: ۲۸۴ صفحه
شابک: ۲-۰۰۱-۲۱۴-۶۰۰-۹۷۸
موضوع: قرآن- تحقیق

«تحقیق» اصطلاحی نیست که تا به حال آن را نشنیده باشید، اما چه بسا مواردی که تا به حال با عنوان «تحقیق» شنیده‌اید تحقیقی که مدنظر ماست نباشد پس ذهنیت‌های قبلی در این زمینه را از ذهن خود پاک نمایید.
ممکن است در کتب فقهی قرن ۷ و ۸ در آثار علمای حلّه، عبارت «قال أهل التحقیق» یا در آثار کلامی «امام فخر رازی» عبارت «قال المحقّقین من الأصولیّین» را دیده باشید و به ذهن شما رسیده باشد که حتماً در آن زمان نیز «تحقیق» و «روش تحقیق» داشته‌ایم! در اصطلاح علمای ما تعبیر «محقّق» و «متتبّع» در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. مثلاً معروف است که «شیخ انصاری» یک «محقق» و صاحب «مفتاح الکرامه » یک «متتبّع» است. در گذشته، عنوان «محقق» را روی کسی می‌نهادند که نوآوری، قدرت تحلیل بالا و اندیشه‌های نوینی می‌داشت؛ «متتبّع» نیز کسی بود که اقوال و نظریات علمای مختلف در یک یا چند رشته علمی را کاملاً می‌شناخت و کتاب‌های زیادی خوانده بود ولو اینکه خودش صاحب نظر نبود و دیدگاه خاصی در آن زمینه ارائه نمی‌نمود. از این رو زمانی که به «مکاسب» شیخ انصاری مراجعه می‌کنیم ممکن است ۵۰ صفحه از کتاب را بخوانیم و با نقل قولی مواجه نشویم و همه بحث‌ها، تحلیلی باشد؛ اما وقتی «مفتاح الکرامه» را می‌خوانیم در هر صفحه چند نقل قول وجود دارد و در بسیاری از صفحات، هیچ دیدگاهی از خود نویسنده نیامده است! قدما می‌گفتند به ندرت افرادی مانند «صاحب جواهر » پیدا می‌شوند که هم «متتبّع» و هم «محقق» باشند، یعنی هم از منابع مختلف نقل قول کنند و هم خودشان دیدگاه نوآورانه و کاری تحلیلی ارائه دهند.
از طرف دیگر نوشتن «تحقیق» در دوره‌های راهنمایی و دبیرستان برای دست به قلم شدن و انجام کاری فراتر از سر کلاس انجام می‌گرفت. این روش کار برای همان دوره‌های درسی مفید است اما ادامه یافتن آن روش در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد نشان‌دهنده این است که ما حاضر به ترک عادت قبلی خود نیستیم!
اصطلاح تحقیقی که مدنظر ما در این کتاب است این‌ها نیست. باید بدانیم میان اصطلاح سنتی حوزوی و آنچه امروزه به آن «تحقیق» می‌گوییم تفاوت وجود دارد. گاهی اوقات وقتی مفهومی به غلط در ذهن ما جای می‌گیرد همان را ادامه می‌دهیم. یعنی تصوری که از تحقیق در دوران تحصیلات مدرسه‌ای برایمان به وجود آمده، همان‌طور ادامه یافته و تا الآن در ذهنمان باقی مانده است. علت دیگر این امر، کاربرد عام واژه‌ها در زبان فارسی است که گاهی موجب اشتباه و سوءتفاهم می‌شود.
۱٫ شکل‌گیری مفهوم جدید «روش تحقیق»
آنچه امروزه از آن با عنوان «روش تحقیق» یاد می‌کنیم ترجمه یک اصطلاح فرنگی است. بنابراین بهتر است توضیح دهیم این اصطلاح فرنگی چیست، در کجا به وجود آمده و از چه زمانی با آن آشنا شده‌ایم. ضمناً باید در نظر داشت که اصطلاح امروزی «تحقیق» حتی در فرنگ نیز سابقه زیادی ندارد. نخستین بار مفهوم «تحقیق» به معنای جدید آن در سال ۱۸۰۴ میلادی – مدت مدیدی بعد از رِنسانس – شکل گرفته و به کار رفته است و پس از گذشت زمان کوتاهی وارد جهان اسلام شده است. بنابراین حدود ۲۰۰ سال از عمر اصطلاح نوین «تحقیق» می‌گذرد. این اصطلاح اولین بار در دانشگاه برلین – که در همان دوره تأسیس شده بود – به کار رفت. دانشمندانی مانند «فردریش شِلایرماخر » و «ویلهِلْم فون هُمبُلت » جزء کسانی هستند که در این دوره به تدریس در این دانشگاه دعوت شده و شروع به کار نمودند. اصطلاح Research که برای این مفهوم به کار گرفته شد از نظر لغوی به معنای هم زدن و زیر و رو کردن چیزی به منظور جستجو نمودن است. باید دید داستان چه بوده و در این سال چه اتفاقی در این دانشگاه افتاده که باعث شد مفهوم جدیدی شکل بگیرد و این مفهوم جدید، ناگهان شروع به سرایت به دانشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی دیگر کرد.
در تاریخ تمدن با اصطلاحاتی از جمله «رِنسانس» (Renaissance) و «عصر روشنگری» آشنا می‌شویم. رفورماسیون لوتری در زمینه مذهب، بحث‌های روشنگری در حوزه مطالعات علوم انسانی و شکل‌گیری اندیشه دکارتی در حوزه فلسفه، همه از نتایج رنسانس هستند اما «رنسانس» یک ثمره دیگر هم داشته که کمتر به آن توجه می‌شود و موضوع اصلی بحث ماست. اگر صد کتاب در مورد رنسانس و پیامدهای آن در سه، چهار قرن اخیر در فرهنگ و تمدن بشری بخوانید این موضوع از جمله موضوعاتی است که معمولاً توجهی به آن نمی‌شود. تنها افراد ریزبین به این نکته توجه دارند که چه حادثه‌ای در اوایل قرن ۱۹ میلادی باعث شد که پدیده‌ای به عنوان «تحقیق» و «پژوهش» در حوزه علوم به وجود آید.